Ο αυτισμός είναι μια γοητευτική, αξιοπερίεργη και «ματαιωτική» παιδική διαταραχή (Simpson, 2001). Ειναι, θα λέγαμε επίσης, μια απο τις πιο εξουθενωτικές και οδυνηρές εμπειρίες για τους γονείς και τις οικογένειες των παιδιών που επηρεάζονται απο τη συγκεκριμένη κατάσταση. Μέχρι πριν λιγα χρόνια, η πρόγνωση των παιδιών με αυτισμό ήταν εξαιρετικά δυσμενής, με τα προβλήματα της καθημερινής διαβίωσης να επιμένουν στην ενήλικη ζωή και να απαιτούν εντατική εποπτεία και υποστήριξη για ποσοστό άνω του 90% των ατόμων. (Bristol et al. 1996, Matson, 1994). Ωστόσο, μελετώντας τη θετική πλευρά του θέματος , ένα μεγάλο πσοστό ελπιδοφόρων ερευνών μας κατευθύνουν σε ένα καλύτερο μέλλον για πολλά παιδιά και νέους ενήλικες με αυτισμό και τις οικογένειες τους.
Ορισμοι και Leo Kanner
Ο αυτισμός είναι ένα νευρο-συμπεριφορικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται απο ποιοτικά ελλειματα στην κοινωνική αλληλεπίδραση και την επικοινωνία και απο επαναληπτικά, περιορισμένα και στερεότυπα πρότυπα συμπεριφοράς .
Ο Leo Kanner, Ελβετός ψυχίατρος , ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε το 1943 αναφορές περιπτώσεων μιας ομάδας 11 ατόμων. Τα παιδιά που περιέγραψε εμφάνιζαν τα εξής χαρακτηριστικά:
- Δυσκολία στην ανάπτυξη σχέσεων με άλλους με τυπικό τρόπο.
- Υπερβολική μοναχικότητα που έδειχνε να τα απομονώνει απο τον έξω κόσμο
- Αντίσταση στην αγκαλιά ή στο κράτημα των γονέων
- Σαφής και σημαντικά ελλείμματα στο λόγο του παιδιού
- Μερικές περιπτώσεις, εμφάνιζαν πολυ καλή ικανότητα αποστήθισης.
- Ψυχαναγκαστική επιθυμία για σταθερότητα και επανάληψη.
- Πρώιμες προτιμήσεις στο φαγητό.
- Ιδιόρρυθμη και επαναληπτική συμπεριφορά (π.χ κούνημα μπρος-πίσω).
- Έλλειψη φαντασίας
- Φυσιολογική φυσική εμφάνιση
Ο Leo Kanner ονόμασε αυτήν την κατάσταση πρώιμο νηπιακό αυτισμό. Στις αναφορές του έγραψε, οτι τα παιδιά εκδήλωναν συμπεριφορές που ξεχώριζαν «τόσο πολύ και μοναδικά απο οποιαδήποτε αναφορά μέχρι σήμερα, που κάθε περίπτωση αξίζει… λεπτομερή εξέταση των γοητευτικών της ιδιομορφιών.
Χαρακτηριστικά παιδιών με αυτισμό
Κατα την εξέταση των πιο συχνά παρατηρούμενων χαρακτηριστικών των παιδιών με ΔΑΦ ( διαταραχές αυτιστικού φάσματος ), έχετε κατα νού τα εξής σημαντικά στοιχεία:
- Ορισμένα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού παρουσιάζουν σοβαρές δυσκολίες στους περισσότερους ή σε σχεδόν όλους τους τομείς της λειτουργικότητας, ενώ άλλα παιδιά επηρεάζονται σε ήπιο βαθμό.
- Παιδιά με διαφορετικές διαγνώσεις μπορεί να έχουν κοινά χαρακτηριστικά.
- Δυο άτομα με την ίδια διάγνωση μπορεί να επηρεάζονται με εμφανώς διαφορετικούς τρόπους.
« Δεν υπάρχουν συμπεριφορές που είναι πάντα αντιπροσωπευτικές του αυτισμού και καμία συμπεριφορά δεν αποκλείει αυτόματα τη διάγνωση του αυτισμού σε ένα παιδί»( National Research Council, 2001).
Ελλείμματα στις κοινωνικές σχέσεις
Σαφής δυσκολίες να αντιληφθούν τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων , να εκφράσουν συναισθήματα και να διαμορφώσουν δεσμούς προσκόλλησης και σχέσεις.
Πολλά παιδιά με διαταραχές αυτιστικού φάσματος αποτυγχάνουν να χρησιμοποιήσουν κοινωνικές χειρονομίες ,π.χ να δείξουν ή να υποδείξουν αντικείμενα σε άλλους , ή να χαιρετήσουν και να κάνουν νεύμα στους άλλους. Αν και μερικα κάνουν καποιες βασικές χειρονομίες , όπως σπρώξιμο, τραβηγμα ή καθοδήγηση του χεριού του άλλου για να πιάσει πράγματα που επιθυμούν, η χρήση τους δε διακρίνεται απο κάποιο κοινωνικό στοιχείο. Στην ουσία, χρησιμοποιούν τον ενήλικα απλώς ως ένα μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού.
Τα μικρά παιδιά με ΔΑΦ συχνά παρουσιάζουν ελλείμματα στην απο κοινού εστίαση της προσοχής . Αυτή είναι μια κοινωνική, επικοινωνιακή δεξιότητα που αναπτύσσεται νωρίς . Τα δυο άτομα, που συνήθως είναι ένας ενήλικας κι ένα παιδί , χρησιμοποιούν χειρονομίες και το βλέμμα για να εστιάσουν την προσοχή τους σε ενδιαφέροντα αντικείμενα ή γεγονότα.
Ελλείμματα στην επικοινωνία και τη γλώσσα
Περίπου τα μισά παιδιά με ΔΑΦ δε μιλούν, ψιθυρίζουν ή ανα διαστήματα εκφέρουν απλούς ήχους.
Σε μεγάλο βαθμό ο λόγος τους χαρακτηρίζεται από ηχολαλία . Η ηχολαλία μπορεί να είναι άμεση ή αργοπορημένη. Μπορεί να επαναλαμβάνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας φράσεις που έχουν ακούσει σε κινούμενα σχέδια , τηλεοπτικές εκπομπές , ταινίες κλπ.
Ορισμένα παιδιά με αυτισμό έχουν ένα εξαίσιο λεξιλόγιο , αλλά δεν το χρησιμοποιούν με χρήσιμους ή κατάλληλους τρόπους. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η κυριολεκτική ή συγκεκριμένη επεξεργασία των λεκτικών πληροφοριών. Κατανοούν ευκολότερα άμεσες απλές σχέσεις αιτίου- αποτελέσματος και ερωτήσεις που έχουν μια συγκεκριμένη απάντηση παρά αφηρημένες έννοιες, χιούμορ ή ιδιωματικές εκφράσεις . Πολλά παιδιά με αυτισμό έχουν τη δυνατότητα να μάθουν να ονομάζουν και να ζητούν αντικείμενα , αλλά η κατανόηση των λεπτών χιουμοριστικών εκφάνσεων του λόγου συνεχίζει να προκαλεί σύγχυση ακόμα και στην ενήλικη ζωή.
Νοητική λειτουργία
Μια διάγνωση αυτισμού μπορεί να δοθεί σε ένα παιδί με σοβαρή ή βαριά νοητική καθυστέρηση , καθώς και σε ένα νοητικά χαρισματικό παιδί . Αν και οι διαταραχές αυτιστικού φάσματος αφορούν σε όλο το εύρος των νοητικών ικανοτήτων , επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι το 40% με 80% των ατόμων με αυτιστική διαταραχή πληρούν , επίσης, τα κριτήρια της νοητικής καθυστέρησης. Αρκετοί επαγγελματίες χρησιμοποιούν τους όρους «αυτισμός χαμηλής λειτουργικότητας» και «αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας» θέλοντας να κάνουν διάκριση μεταξύ ατόμων με και χωρίς νοητική καθυστέρηση.
Πολύ λίγα άτομα είναι αυτιστικοί σοφοί, οργανισμοί με εξαιρετικές δυνατότητες σε έναν τομέα, όπως η απομνημόνευση , οι μαθηματικοί υπολογισμοί ή η μουσική ικανότητα, και λειτουργία στο επίπεδο της νοητικής καθυστέρησης σε όλους τους άλλους τομείς.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ατόμων με αυτισμό είναι η υπερεπιλεκτικότητα. Η τάση εστίασης σε μεμονωμένα χαρακτηριστικά ενός αντικειμένου ή ανθρώπου παρα στο σύνολο. Π.χ ένα παιδί όταν αντικρύζει για πρώτη φορά μια κιθάρα , μπορεί το βλέμμα του να εστιάσει στο αντηχείο και να μη λάβει υπόψη του τίποτα άλλο σχετικό με το όργανο, όπως το σχήμα , το μέγεθος και άλλα. Η τάση υπερεπιλογής εμποδίζει την εκμάθηση νέων εννοιών και παρεμβαίνει στην ικανότητα του παιδιού να ερμηνεύει το σχετικό νόημα από το περιβάλλον.
Ένα άλλο στοιχείο που παρατηρείται σε παιδιά στο φάσμα του αυτισμού είναι η ψυχαναγκαστική προσοχή σε ένα αντικείμενο ή δραστηριότητα. Αυτή η συγκεκριμένη προσοχή μπορεί να διαρκεί για αρκετή ώρα και είναι δύσκολο να σταματήσει. Η εστιασμένη προσοχή μπορεί να εμποδίζει την ικανότητα του να στρέφει την προσοχή του σε άλλους ανθρώπους ή δραστηριότητες, όπως σε έναν γονέα που μπαίνει στο δωμάτιο ή σε ένα άλλο παιδί που προσπαθεί να μπεί στο παιχνίδι του.
Ασυνήθιστη αντίδραση σε αισθητηριακά ερεθίσματα
Ένα κοινό χαρακτηριστικό πολλών παιδιών με αυτισμό είναι η αντίδραση με ασυνήθιστους τρόπους σε αισθητηριακά ερεθίσματα. Αυτή η αντίδραση παίρνει τη μορφή της υπεραντίδρασης ή της υποαντίδρασης .
Το υπεραντιδραστικό ή υπερευαίσθητο άτομο μπορεί να μην αντέχει συγκεκριμένους ήχους , να απεχθάνεται την αίσθηση ορισμένων υφών, το άγγιγμα και να αρνείται να καταναλώσει τροφές με συγκεκριμένη γεύση ή μυρωδιά.
Το υποευαίσθητο παιδί δείχνει να μην αντιλαμβάνεται τα αισθητηριακά ερεθίσματα στα οποία αντιδρούν οι περισσότεροι οργανισμοί. Κάποια παιδιά φαίνεται να μη νιώθουν τον πόνο με φυσιολογικό τρόπο.
Ορισμένα εξ αυτών στριφογυρίζουν, κινούνται μπρος-πίσω ή τρίβουν και πιέζουν σκληρά αντικείμενα στο δέρμα τους για να προκαλέσουν επιπρόσθετη η υψηλής ένταση διέγερσης .Επίσης, δεν είναι ασυνήθιστο ένα παιδί στο φάσμα να παρουσιάζει συνδυασμό υπεραντιδραστικότητας και υποαντιδραστικότητας.
Επιμονή στη σταθερότητα και την επανάληψη
Συχνά προκύπτουν ζητήματα με τη ρουτίνα ή τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές των παιδιών με ΔΑΦ. Μερικά εκδηλώνουν μια ψυχαναγκαστική ανάγκη για σταθερότητα και μπορεί να οδηγηθούν σε έντονες εκρήξεις θυμού όταν αλλάξουν ρουτίνες στο σχολείο, στην τάξη ή στο οικείο περιβάλλον. Επιμένουν τα αντικείμενα να βρίσκονται στο ίδιο μέρος τοποθετημένα και αναστατώνονται αν κάτι αλλάξει θέση.
Ορισμένες φορές , ένα παιδί με αυτισμό ,το οποίο έχει λόγο, μπορεί να εκδηλώσει αυτή την επιθυμία για σταθερότητα μέσω της ενασχόλησης του με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή τομέα ενδιαφέροντος , αποκλείοντας οτιδήποτε άλλο. Μπορεί να μιλά ασταμάτητα για ένα θέμα ή να κάνει την ίδια ερώτηση ξανά και ξανά , ανεξαρτήτως της απάντησης.
Τελετουργικά και ασυνήθιστα πρότυπα συμπεριφοράς
Ορισμένα παιδία με διαταραχές αυτιστικού φάσματος ασχολούνται με τελετουργικές ρουτίνες και επαναληπτικές συμπεριφορές. Συχνά εμφανίζουν στερεοτυπίες, ένα πρότυπο επίμονων και επαναληπτικών συμπεριφορών , όπως π.χ να περιστρέφονται , να κουνούν το σώμα τους όταν κάθονται, να σιγοτραγουδούν κάποιες νότες ξανά και ξανά ή να φτερουγίζουν τα χέρια τους από τον καρπό. Επίσης, μπορεί να κοιτά για ώρες τα φώτα, τα περιστρεφόμενα αντικείμενα , τα χέρια του κ.ο.κ
Σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς
Πολλά άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς με τη μορφή της καταστροφής της ιδιοκτησίας , της επιθετικότητας προς τους άλλους και του αυτοτραυματισμού.
Οι προβληματικές συμπεριφορές μπορεί να έχουν σχέση με ορισμένες καταστάσεις . Για παράδειγμα , ένα παιδί αυτοτραυματιζόταν όταν άκουγε ένα συγκεκριμένο τραγούδι , αλλά όχι όταν άκουγε κάποιο άλλο.
Διαβάζοντας τις περιγραφές των κοινωνικών και επικοινωνιακών ελλειμμάτων, των ελλειμμάτων στις δεξιότητες και των συμπεριφορικών πλεονασμών των ατόμων με αυτισμό , είναι εύκολο να αγνοήσουμε τις δυνατότητες και τα θετικά τους γνωρίσματα .
Δεν είναι όλα τα άτομα με ΔΑΦ πάντα αποστασιοποιημένα από τους γύρω τους και δεν συμπεριφέρονται με δύσκαμπτο και επιτηδευμένο τρόπο.
Όπως μας υπενθυμίζουν οι Greenspan και Weider (1997), πολλά παιδιά με αυτισμό είναι αρκετά τρυφερά και στοργικά , συμπονετικά και δημιουργικά .
Πηγή “Παιδιά με ειδικές ανάγκες – Μια εισαγωγή στην ειδική εκπαίδευση”.